Santa Claus dhe origjina e tij

postuar me 06 Dhjetor 2022 ne kategorine "Kultura & Shoqeria"
Legjenda Santa Claus

Legjenda e Santa Claus, apo sic e quajne nryshe, Babagjyshi i Krishtlindjes apo i Vitit te Ri apo si disa i japin emer Babadimri, pra legjenda e tij, fillon qindra vite me pare tek nje murg me emer Nikolas, ose Shen Nikolla, qe festohet pikerisht sot qe po shkruaj kete artkull, date 6 dhjetor.

Thuhet qe ai e dhuroi te gjithe pasurine e tij dhe udhetoi pergjate qytetit te tij Patara, ne Turqine e sotme, duke dhuruar per te varferit e te semuret. Nje histori me e njohura e tij eshte kur ai shpeton tre motra te cilat per shkak varferie do coheshin per prostitucion, dhe u gjen burra dhe jep ushqime per te atin e tyre.

Pergjate viteve, gojedhenat u perhapen me shume dhe shen Nikolla filloi te trajtohet si mbrojtesi i feijeve dhe marinareve. Festa e tij mbahet me 6 dhjetor qe perkon edhe me vdekjen e tij. Fillimisht, kjo konsiderohej date me fat per tu martuar ose per te investuar. Pergjate rilindjes, shen Nikolla u be shenjti me popullor ne Europe. Edhe pas reformes protestante, ku nderimi i shenjtoreve filloi te zbehet, shen Nikolla mbajti reputacion pozitiv, sidomos ne Hollande.

Sinter Klaas vjen ne Nju Jork

Shen Nikolla beri depertimet e tij te para ne kulturen popullore amerikane ne fund te shekullit te 18-te. Ne dhjetor 1773 dhe perseri ne 1774, nje gazete e Nju Jorkut raportoi se grupe familjesh holandeze ishin mbledhur per te nderuar pervjetorin e vdekjes se tij.

Emri Santa Claus evoluoi nga pseudonimi i emrit holandez Nick, Sinter Klaas, nje forme e shkurtuar e Sint Nikolaas (holandisht per Shen Nikollen). Ne vitin 1804, John Pintard, nje anetar i Shoqerise Historike te Nju Jorkut, shpedau punimet ne dru te Shen Nikolles ne mbledhjen vjetore te shoqerise. Sfondi i gdhendjes permban imazhe tashme te njohura te Santa, duke perfshire corape te mbushura me lodra dhe fruta te varura mbi nje oxhak.

Ne vitin 1809, Uashington Irving ndihmoi ne popullarizimin e tregimeve te Sinter Klaas kur ai iu referua Shen Nikolles si shenjt mbrojtes i Nju Jorkut ne librin e tij, Historia e Nju Jorkut. Ndersa fama e tij rritej, Sinter Klaas u pershkrua si gjithcka, nga nje "raskali" me nje kapele blu me tre cepa, jelek te kuq dhe corape te verdha deri te nje burre qe mbante nje kapele me strehe te gjere dhe nje "pale te madhe corape te trungut flamand".

Qendra tregtare Santa

Dhenia e dhuratave, e perqendruar kryesisht rreth femijeve, ka qene nje pjese e rendesishme e festimit te Krishtlindjeve qe nga perteritja e festes ne fillim te shekullit te 19-te. Dyqanet filluan te reklamonin blerjet e Krishtlindjeve ne 1820, dhe deri ne vitet 1840, gazetat po krijonin seksione te vecanta per reklamat e festave, te cilat shpesh shfaqnin imazhe te Santa Claus-it te sapo-populluar.

Ne vitin 1841, mijera femije vizituan nje dyqan ne Filadelfia per te pare nje model te Santa Claus-it ne madhesi reale. Ishte vetem ceshtje kohe para se dyqanet te fillonin te terhiqnin femijet dhe prinderit e tyre, me joshjen e nje veshtrimi te nje Santa Claus "te gjalle". Ne fillim te viteve 1890, Ushtria e Shpetimit kishte nevoje per para per te paguar vaktet falas te Krishtlindjeve qe u siguronin familjeve ne nevoje. Ata filluan te veshin burra te papune me kostume te Santa Claus dhe t'i dergonin ne rruget e Nju Jorkut per te kerkuar donacione. Ata burra te njohur te Ushtrise se Shpetimit, u kane rene kembanave ne qoshet e rrugeve te qyteteve amerikane qe atehere ane e mbane.

Twas the Night Before Christmas (Ishte nata para Krishtlindjes)

Ne vitin 1822, Clement Clarke Moore, nje sherbetor ipeshkvnor, shkroi nje poeme te gjate Krishtlindjesh per tre vajzat e tij te titulluar "Nje rrefim i nje vizite nga Shen Nikolla", i njohur me gjeresisht si "Is The Night Before Christmas".

Poema e Moore, te cilen ai fillimisht hezitoi ta botonte per shkak te natyres joserioze te temes se saj, eshte kryesisht pergjegjese per imazhin tone mode te Santa Claus-it si nje "plak i vjeter i gezuar" me nje figure te bukur dhe aftesi te mbinatyrshme per t'u ngjitur ne oxhak me thjesht nje tundje e kokes! Edhe pse disa nga imazhet e Moore ndoshta jane huazuar nga burime te tjera, poema e tij ndihmoi ne popullarizimin e imazhit tashme te njohur te nje Santa Claus i cili fluturoi nga shtepia ne shtepi ne prag te Krishtlindjes me nje karroce te udhehequr nga tete drere fluturues per te lene dhuratat qe femijet meritonin. "Nje rrefim i nje vizite nga Shen Nikolla" krijoi nje ikone te re dhe menjehere te njohur amerikane.

Ne 1881, karikaturisti politik Thomas Nast vizatoi poezine e Moore per te krijuar ngjashmerine e pare qe perputhet me imazhin tone mode te Santa Claus. Filmi i tij vizatimor, i cili u shfaq ne "Harper's Weekly", pershkruante Santa Clausin si nje burre te rrumbullakosur, te gezuar me nje mjeker te plote dhe te bardhe, duke mbajtur nje thes te ngarkuar me lodra per femijet me fat. Eshte Nast ai qe i ka dhuruar Santa Clausit kostumin e tij te kuq te ndezur te zbukuruar me lesh te bardhe, puntorine e Polit te Veriut, dreret dhe gruan e tij plake, znj. Claus.

Santa Claus ne mbare boten

Santa Claus i Amerikes i shekullit te tetembedhjete nuk ishte i vetmi dhuratedhenes i frymezuar nga Shen Nikolla qe u shfaq ne Krishtlindje. Ne mbare boten ka figura dhe tradita te ngjashme te Krishtlindjeve. Christkind ose Kris Kringle besohej se u jepte dhurata femijeve te sjellshem zvicerane dhe gjermane. Me kuptimin "femije i Krishtit", Christkind eshte nje figure e ngjashme me engjejt qe shpesh shoqerohet nga Shen Nikolla ne misionet e tij te festave. Ne Skandinavi, nje kukudh gazmor i quajtur Jultomten mendohej se jepte dhurata ne nje karroce te terhequr nga nje dhi. Legjenda angleze shpjegon se Babai i Krishtlindjeve viziton cdo shtepi ne prag te Krishtlindjes per te mbushur corapet e femijeve me embelsira festash. Père Noel eshte pergjegjes per mbushjen e kepuceve te femijeve franceze. Ne Itali, ekziston nje histori e nje gruaje te quajtur La Befana, nje magjistare e sjellshme qe kalon nje fshese neper oxhaqet e shtepive italiane per te shpedare lodra ne corapet e femijeve me fat.

Traditat e Krishtlindjeve ne Shtetet e Bashkuara

Ne Shtetet e Bashkuara, Santa Claus shpesh pershkruhet duke fluturuar nga shtepia e tij ne shtepi te femijeve ne prag te Krishtlindjeve per t'u shpedare lodra. Ai fluturon ne sajen e tij magjike te udhehequr nga dreret e tij te vegjel: Dasher, Dancer, Prancer, Vixen, Comet, Cupid, Donner, Blitzen dhe dreri me i famshem nga te gjithe, Rudolph. Santa hyn ne cdo shtepi permes oxhakut, prandaj corapet bosh te Krishtlindjeve - dikur corape te vjetra, tani corape te dedikuara shpesh te bera per kete rast - "varen nga oxhaku me kujdes, me shpresen se Shen Nikolla se shpejti do te ishte atje", si Clement Clarke Moore shkroi ne poezine e tij te famshme. corapet mund te mbushen me kallamishte karamele dhe embelsira te tjera ose lodra te vogla.

Santa Claus dhe gruaja e tij, zonja Claus, therrasin Polin e Veriut ne shtepi dhe femijet i shkruajne letra Santa Claus e ndjekin perparimet e tij neper bote ne prag te Krishtlindjeve. Femijet shpesh lene biskota dhe qumesht per Babadimrin (sic edhe e quajne) dhe karota per drerin e tij ne prag te Krishtlindjes. Santa Claus mban nje "liste te keqe" dhe nje "liste te bukur" per te percaktuar se kush i meriton dhuratat ne mengjesin e Krishtlindjes dhe prinderit shpesh i therrasin keto lista si nje menyre per te siguruar qe femijet e tyre te kene sjelljen e tyre me te mire. Listat jane perjetesuar ne kengen e Krishtlindjeve te vitit 1934 "Santa Claus po vjen ne qytet":

“Ai po ben nje liste

Dhe duke e kontrolluar ate dy here;

Do te zbuloje se kush eshte i keq dhe i mire

Santa Claus po vjen ne qytet

Ai ju sheh kur jeni duke fjetur

Ai e di kur jeni zgjuar

Ai e di nese keni qene i keq apo i mire

Pra, behu i mire per hir te miresise!”

Dreri i Nente, Rudolph

Rudolph, “dreri me i famshem nga te gjithe,” lindi 100 vite pas vellezerve te tij. Mrekullia me hunde te kuqe ishte krijim i Robert L. May, shkrimtar ne departamentin-dyqan Montgomery Ward.

Ne vitin 1939, May shkroi nje tregim-poeme me temen e Krishtlindjeve per te ndihmuar ne sjelljen e trafikut te festave ne dyqanin e tij. Duke perdorur nje model te ngjashem rime me "Twas the Night Before Christmas" te Moore-it, May tregoi historine e Rudolph, nje dre i ri qe u ngacmua nga dreri tjeter per shkak te hundes se tij te madhe, te ndezur dhe te kuqe. Por, kur nata e Krishtlindjeve u be me mjegull dhe Santa u shqetesua se ai nuk do te ishte ne gjendje te jepte dhurata ate nate, Rudolphi shpetoi Krishtlindjet duke e udhehequr tufen nga drita e hundes se tij te kuqe. Mesazhi i Rudolph-it ishte qe duke u dhene mundesine, nje detyrim mund te kthehet ne nje akt te deshmuar popullor.

Montgomery Ward shiti pothuajse dy milione e gjysme kopje te tregimit ne vitin 1939. Kur u ribotua ne vitin 1946, libri shiti mbi tre milione e gjysme kopje. Disa vite me vone, nje nga miqte e May, Johnny Marks, shkroi nje kenge te shkurter bazuar ne historine e Rudolph (1949). Ai u regjistrua nga Gene Autry dhe shiti mbi dy milione kopje. Qe atehere, historia eshte perkthyer ne 25 gjuhe dhe eshte bere nje film televiziv, i transmetuar nga Burl Ives, i cili ka magjepsur audiencen cdo vit qe nga viti 1964.