Bibla thote se Jezusi ishte i vertete, por cfare prove tjeter ekziston? Ndersa miliarda njerez besojne se Jezusi i Nazaretit ishte nje nga figurat me te rendesishme ne historine boterore, shume te tjere e hedhin poshte idene se ai madje ekzistonte fare. Nje studim i vitit 2015 i kryer nga Kisha e Anglise, per shembull, zbuloi se 22 perqind e te rriturve ne Angli nuk besonin se Jezusi ishte nje person real.

Midis studiuesve te Dhiates se Re te Bibles se Krishtere, megjithate, ka pak mosmarreveshje se ai ka jetuar ne te vertete. Lawrence Mykytiuk, nje profesor i asociuar i shkences se bibliotekave ne Universitetin Purdue dhe autor i nje artikulli te Rishikimit te Arkeologjise Biblike te vitit 2015 mbi deshmite jashtebiblike te Jezusit, veren se as ne kohet e lashta nuk kishte asnje debat per kete ceshtje. "Rabinet hebrenj qe nuk e donin Jezusin ose pasuesit e tij e akuzuan ate se ishte nje magjistar dhe i conte njerezit ne rruge te gabuar," thote ai, "por ata kurre nuk thane se ai nuk ekzistonte."

Provat arkeologjike te Jezusit nuk ekzistojne.

Nuk ka asnje deshmi perfundimtare fizike apo arkeologjike te ekzistences se Jezusit. "Nuk ka asgje perfundimtare, as nuk do te prisja te ishte," thote Mykytiuk. "Fshataret normalisht nuk lene nje gjurme arkeologjike."

"Realiteti eshte se ne nuk kemi te dhena arkeologjike per pothuajse askend qe ka jetuar ne kohen dhe vendin e Jezusit", thote profesori i studimeve fetare ne Universitetin e Karolines se Veriut, Bart D. Ehrman, autor i librit "A ekzistonte Jezusi? Argumenti historik per Jezusin e Nazaretit." - "Mungesa e provave nuk do te thote se nje person ne ate kohe nuk ekzistonte. Do te thote se ajo ose ai, si 99,99% e pjeses tjeter te botes ne ate kohe, nuk pati asnje ndikim ne te dhenat arkeologjike."

Pyetjet e autenticitetit vazhdojne te rrethojne reliket e drejtperdrejta te lidhura me Jezusin, te tilla si kurora me gjemba qe ai mbante gjate kryqezimit te tij (nje shembull i mundshem eshte vendosur brenda Katedrales Notre Dame ne Paris) dhe qefini i Torinos, nje pelhure varrimi prej liri, zbukuruar me imazhin e fytyres se tij.

Megjithate, arkeologet kane qene ne gjendje te vertetojne elemente te historise se Jezusit ne Dhiaten e Re. Ndersa disa kundershtuan ekzistencen e Nazaretit te lashte, qytetit te tij biblik te femijerise, arkeologet kane zbuluar nje shtepi me oborr te gdhendur ne shkemb, se bashku me varre dhe nje cistee. Ata kane gjetur gjithashtu prova fizike te kryqezimeve romake si ajo e Jezusit e pershkruar ne Dhiaten e Re.

Deshmia dokumentare jashte Dhiates se Re eshte e kufizuar.

Regjistrimi me i detajuar i jetes dhe vdekjes se Jezusit vjen nga kater Ungjijte dhe shkrimet e tjera te Dhiates se Re. "Keta jane te gjithe te krishtere dhe jane dukshem dhe kuptueshem te njeanshem ne ate qe raportojne dhe duhet te vleresohen ne menyre shume kritike per te vendosur ndonje informacion historikisht te besueshem," thote Ehrman. "Por pretendimet e tyre qendrore per Jezusin si nje figure historike – nje cifut, me ndjekes, te ekzekutuar me urdher te guveatorit romak te Judese, Ponc Pilatit, gjate mbreterimit te perandorit Tiberius – deshmohen nga burimet e mevonshme me nje grup paragjykues krejtesisht i ndryshem."

Brenda disa dekadave te jetes se tij, Jezusi u permend nga historianet hebrenj dhe romake ne pasazhe qe vertetojne pjese te Dhiates se Re qe pershkruajne jeten dhe vdekjen e Jezusit.

Historiani Flavius ??Josephus shkroi nje nga tregimet me te hershme jo-biblike te Jezusit.

Historiani cifut i shekullit te pare Flavius ??Josephus, i cili sipas Ehrmanit "eshte shume heret burimi yne me i mire i informacionit per Palestinen e shekullit te pare", permend dy here Jezusin ne Antikitetet Judaike, historine e tij masive prej 20 vellimesh te popullit hebre qe u shkrua rreth vitit 93 pas Krishtit.

Mendohet se ai (Flavius Josephus) ka lindur disa vite pas kryqezimit te Jezusit rreth vitit 37 pas Krishtit, ishte nje aristokrat dhe udheheqes ushtarak me lidhje te mira ne Palestine, i cili sherbeu si komandant ne Galile gjate revoltes se pare hebreje kunder Romes midis viteve 66 dhe 70 pas Krishtit. Edhe pse Josephus nuk ishte nje ndjekes i Jezusit, "ai ishte aty kur kisha e hershme po fillonte, keshtu qe ai njihte njerez qe e kishin pare dhe degjuar Jezusin," thote Mykytiuk.

Ne nje pasazh te Antikiteteve Judaike qe tregon nje ekzekutim te paligjshem, Jozefi e identifikon viktimen, Jakovin, si "vellane e Jezusit-qe-quhet-Mesia". Ndersa pak studiues dyshojne ne vertetesine e tregimit te shkurter, thote Mykytiuk, me shume debat rrethon pasazhin me te gjate te Jozefit per Jezusin, i njohur si "Testimonium Flavianum", i cili pershkruan nje njeri "i cili beri vepra te habitshme" dhe u denua te kryqezohej nga Pilati. Mykytiuk pajtohet me shumicen e studiuesve se skribet e krishtere modifikuan pjese te pasazhit, por nuk e futen ate me shumice ne tekst.

Taciti e lidh Jezusin me ekzekutimin e tij nga Ponc Pilati.

Nje tjeter tregim i Jezusit shfaqet ne Annals of Imperial Rome, nje histori e shekullit te pare te Perandorise Romake e shkruar rreth vitit 116 pas Krishtit nga senatori dhe historiani romak Tacitus. Ne kroniken e djegies se Romes ne vitin 64 pas Krishtit, Taciti permend se perandori Neroni fajesoi gabimisht personat qe zakonisht quheshin te krishtere, te cilet urreheshin per tmerret e tyre. Krishti, themeluesi i levizjes me te njetin emer qe me vone u be religjion, u denua me vdekje nga Ponc Pilati, prokuror i Judese ne mbreterimin e Tiberit.

Si historian romak, Taciti nuk kishte ndonje paragjykim te krishtere ne diskutimin e tij per persekutimin e te krishtereve nga Neroni, thote Ehrman. Pothuajse gjithcka qe ai thote perputhet - nga nje kendveshtrim krejtesisht tjeter, nga nje autor romak qe perbuz te krishteret dhe bestytnite e tyre - me ate qe vete Dhiata e Re thote: Jezusi u ekzekutua nga guveatori i Judese, Ponc Pilati, per krime kunder shteti dhe nje levizje fetare e ndjekesve te tij lindi pas tij."

"Kur Tacitus shkroi historine, nese ai e konsideronte informacionin jo plotesisht te besueshem, ai normalisht shkroi disa tregues per kete per lexuesit e tij," thote Mykytiuk duke garantuar vleren historike te pasazhit. "Nuk ka asnje tregues te tille te nje gabimi te mundshem ne pasazhin qe permend Krishtin."

Tekste te tjera romake i referohen Jezusit.

Pak para se Taciti te shkruante tregimin e tij per Jezusin, guveatori romak Plini [i Riu] i shkroi perandorit Trajan se te krishteret e hershem do t'i "kendonin himnet Krishtit si nje perendi". Disa studiues besojne gjithashtu se historiani romak Suetonius i referohet Jezuit duke vene ne dukje se perandori Klaudi kishte debuar nga Roma hebrenjte qe "po benin trazira te vazhdueshme me nxitjen e Krishtit".

Ehrman thote se ky koleksion fragmentesh nga burime jo te krishtera mund te mos jape shume informacion per jeten e Jezusit apo madje per vertetesine e egizstences se tij, "por [ky informacion] eshte i dobishem per te kuptuar se Jezusi ishte i njohur nga historianet qe kishin arsye per ta shqyrtuar kete ceshtje. Askush nuk mendoi se ai ishte i sajuar."